Kościelecki Jan, h. Ogończyk (zm. 1475)


         

   KOŚCIELECKI Jan h. Ogończyk (zm. 1475), wojewoda inowrocławski. Był synem wojewody inowrocławskiego (1412 - 1426) Janusza z Kutna (Skępego) i Dobrochny z Kościelca herbu Laska (Leszczyc), bratem Mikołaja i Anny, żony podstolego inowrocławskiego (1436) Mikołaja z Kołudy h. Kotwica. Po raz pierwszy wystąpił 15 grudnia 1434 u boku starszego brata Mikołaja jako świadek dokonywanego przed starostą generalnym Wielkopolski w Pakości podziału majątkowego Łabiskich. W podziale dóbr dziedzicznych wziął macierzyste dobra kościeleckie, Mikołajowi pozostawiając patrymonium skępskie w ziemi dobrzyńskiej. Początkowo pozostawał wyraźnie w cieniu starszego brata. Przebywał, co prawda, u boku Władysława Jagiellończyka na Węgrzech w 1442, jednak chyba niczym specjalnym się nie zasłużył, ponieważ otrzymał od monarchy jedynie dokument zezwalający na lokację Kościelca na prawie magdeburskim i zapis 100 grzywien na wsi Sójkowo. Nic nie wskazuje na to, żeby brał udział w walkach z Turkami w 1443; ani też w katastrofie warneńskiej w 1444. Karierę urzędniczą rozpoczął dopiero za panowania Kazimierza Jagiellończyka. Po bracie, który na początku grudnia 1449 na zjeździe piotrkowskim przeszedł na kasztelanię bydgoską, otrzymał chorąstwo inowrocławskie. Z odnośną tytulaturą wystąpił 17 VI 1450. Po awansie Mikołaja z kasztelanii inowrocławskiej (otrzymał ją przed 29 VII 1452) na urząd wojewody inowrocławskiego

i po przejściu dotychczasowego kasztelana bydgoskiego Mikołaja z Łabiszyna na urząd brata, Kościelecki otrzymał kasztelanię bydgoską. Z takim tytułem wystąpił już w drugiej połowie 1453 przed sądem ziemskim w Koninie, a ponadto 24 II 1454. Z kasztelanii bydgoskiej przeszedł na podkomorstwo dobrzyńskie, który to urząd sprawował dowodnie pomiędzy 20 V 1455 a 29 III 1457. Kościelecki, jego brat Mikołaj oraz wojewoda brzeski Mikołaj Szarlejski ze Ściborza aktywnie popierali pruską politykę Kazimierza Jagiellończyka, będąc czołowymi przedstawicielami królewskiego stronnictwa na Kujawach. Po śmierci Szarlejskiego i awansie brata na urząd wojewody brzeskiego, Kościelecki objął województwo inowrocławskie (z odnośnym tytułem wystąpił już 3 XII 1457). Wobec braku potomstwa dziedzica Ściborza, spowinowacony z nim Kościelecki przejął jego dziedziczne dobra. Swoje starostwa, bydgoskie i tucholskie, sędziwy Szarlejski scedował na jego rzecz już 29 III 1457. Kościelecki przejął również należące doń zapisy na starostwie świeckim i osieckim, które otrzymali wspólnie już w końcu 1455. Samodzielnie dzierżył zapisy na starostwie jasienickim (od 22 XI 1455), udzielone mu przez Kazimierza Jagiellończyka w zamian za pożyczkę na potrzeby wojenne, oraz starostwo nieszawskie (dybowskie). Znaczne dochody czerpane z dóbr własnych i żony pozwalały mu na odegranie znaczącej roli wtoczonej od 1454 wojnie z Zakonem. Nie tylko udzielał królowi pożyczek pod zastaw starostw, ale również aktywnie włączał się w bieg wydarzeń. W końcu września 1456, jako starosta nieszawski, uczestniczył w tłumieniu rozruchów w Toruniu, w maju 1457 znajdował się w orszaku królewskim zdążającym do Gdańska, latem 1458 dowodził wojskami polskimi operującymi w ziemi chełmińskiej i w rejonie Chojnic, nie odnosząc jednak większych sukcesów. Był ponadto jednym z gwarantów rozejmu prabuckiego (12-14 X 1458), Król wykorzystał doświadczenie administracyjne Kościeleckiego mianując go 1 IX 1459 starostą malborskim wspólnie z Prandotą Lubieszowskim. Kościelecki początkowo miał zapewnić zaopatrzenie zamku wobec trudnej sytuacji załogi (miasto znajdowało się w rękach Krzyżaków). Postawione zadanie realizował drogą wiślaną. Do Malborka przybył dopiero po śmierci Lubieszowskiego, która nastąpiła przed 1 V 1460. Jeszcze 18 maja znajdował się w drodze z posiłkami i zaopatrzeniem. 6 VIII 1460 przyjął kapitulację mieszczan malborskich, następnie udał się z zaciężnymi królewskimi pod Gdańsk zagrożony działaniami wojsk krzyżackich. Zimą z 1460 na 1461 utrzymywał na Kujawach oddziały zaciężnych, za co otrzymywał dalsze zapisy na Świeciu, Osieku, Jasieńcu i Grodku. Brał następnie udział w oblężeniu zamku świeckiego, po którego kapitulacji otrzymał od króla, pomimo sprzeciwu torunian, których zaciężni także walczyli pod Świeciem, nadanie całego tamtejszego starostwa. Ostatecznie po ugodzie z radą miejską Torunia w końcu 1462 przejął tyko połowę starostwa z przedzamczem. Uzyskał wówczas od króla kolejne zapisy na Świeciu i Tucholi. W l. 1463-1464 dłuższy czas przebywał w Malborku, zajmując się sprawami starostwa (było to konsekwencja skarg stanów pruskich, że zaniedbuje swoje obowiązki). Aktywnie uczestniczył w dyplomatycznych próbach zakończenia wojny trzynastoletniej. Brał udział w rokowaniach w Brześciu Kuj. z udziałem legata papieskiego Hieronima z Krety (1 V 1463). Był jednym z autorów porozumienia z biskupem warmińskim Pawłem Legendorfem, co zaowocowało zawarciem w Elblągu pokoju z dominium biskupim (16 III 1464). Latem tegoż roku uczestniczył w Toruniu w rozmowach dotyczących zakończenia wojny, do których doszło za pośrednictwem przedstawicieli Hanzy, oraz w rokowaniach toruńskich z przedstawicielami Zakonu jesienią 1466, które doprowadziło do zawarcia pokoju. Jako jeden z gwarantów ze strony polskiej potwierdził królewski dokument traktatu pokojowego (19 X 1466). Od 9 XII 1466 występował jako starosta inowrocławski. Łączne zapisy na posiadanych przezeń starostwach pruskich urosły w momencie zakończenia wojny do olbrzymiej kwoty 116 tys. Horenów. Po nastaniu pokoju pozostawał aktywnym realizatorem pruskiej polityki króla. W lecie 1467 zabiegał o uchwalenie przez stany pruskie podatku na spłatę zaciężnych, a w listopadzie 1467 brał udział w rokowaniach z przedstawicielami Krzyżaków w Elblągu i w zjeździe stanów pruskich z Henrykiem von Plauen w Malborku. W tymże roku wprowadził w imieniu króla na biskupstwo chełmińskie Wincentego Kiełbasę. W 1469 negocjował ze stanami w sprawie organizacji trybunału dla ziem pruskich. Na jesiennym sejmie piotrkowskim otrzymał polecenie wytyczenia granicy polsko - krzyżackiej w rejonie posiadłości miasta Elbląga. W pierwszej fazie konfliktu z biskupem Mikołajem Tungenem o dominium warmińskie był dowódcą wojsk polskich, poniósł jednak w końcu czerwca 1472 klęskę militarną, zawiodły również podjęte przezeń próby dyplomatycznego zakończenia wojny. Niepowodzenia te doprowadziły do sporu ze stanami pruskimi, które w grudniu 1472 na zjeździe z królem w Toruniu wytoczyły przeciw niemu szereg oskarżeń. Monarcha obronił jednak swego wiernego stronnika, który dalej wykorzystywany był w kontaktach ze stanami. W maju 1474 Kościelecki uczestniczył w dybowskim zjeździe króla ze stanami, gdzie zajmowano się sprawami Warmii i przywilejów pruskich. Równocześnie Kościelecki brał ożywiony udział wżyciu polit. Królestwa. 20 XII 1462 świadkował na wystawionym przez króla w Gostyninie akcie potwierdzającym inkorporacje ziemi gostynińskiej. Był częstym uczestnikiem zjazdów piotrkowskich. Przebywał także w otoczeniu króla w Krakowie (1462, 1464). Incydentalnie pojawiał się również u boku starosty generalnego Wielkopolski Piotra Świdwy z Szamotuł w Poznaniu (1462, 1466). Zm. przed 17 VII 1475, kiedy to starostwo malborskie miał już jego syn Mikołaj.
   Dotychczas większość badaczy przyjmowała, że śmierć Kościeleckiego nastąpiła po 5 IX 1475. Tymczasem, obok wspomnianego faktu, jego wcześniejszego zgonu dowodzi to, że już 8 VIII 1475 pojawił się jego następca na urzędzie wojewody inowrocławskiego, Andrzej Kretkowski h. Dołęga. Wyraźnie przekonuje to, iż dokument wystawiony rzekomo przez Kościeleckiego 5 IX 1475 w Inowrocławiu ma pomyloną datę. Żona Kościeleckiego należała do najbliższego kręgu rodzinnego Mikołaja Szarlejskiego. Nie mogła jednak być jego córką (jak sądzi Janusz Bieniak), ponieważ ten wedle wiarygodnego źródła z 1493 zm. bezpotomnie. Prawdopodobnie natomiast jej ojcem był starszy brat Szarlejskiego, Ścibor ze Ściborza i Dobrej Wody (na Słowacji). Tylko w ten sposób można wytłumaczyć przejęcie przez Kościeleckiego dóbr dziedzicznych Mikołaja i utrzymanie się przy nich jego synów, pomimo roszczeń dalszych krewnych Szarlejskiego. Ze związku tego pochodzili: podskarbi koronny Andrzej, wojewoda brzeski Mikołaj, wojewoda poznański Stanisław, kasztelan kruszwicki i podkomorzy dobrzyński Jan, Barbara oraz Dobrochna, żona Jana Baranowskiego.

 

strona główna

         
 

Źródło: ks. Maciej Kuczyński, "Historia Kościelca w wypisach", Prymasowskie Wydawnictwo Gaudentinum, Kościelec 2009