Kościelecki Mikołaj ze Skępego, h. Ogończyk (zm. 1480)


         

KOŚCIELECKI Mikołaj ze Skępego h. Ogończyk (zm. 1480), wojewoda inowr.. Był synem Janusza z Kutna (Skępego), wojewody inowr. i Dobrochny z Kościelca h. Laska, bratem Jana i Anny, żony podstolego inowr. Mikołaja z Kołudy h. Kotwica. Po raz pierwszy wystąpił w Kaleniu jako świadek dokumentu łowczego łęczyckiego Stanisława z diodowa (21 IV 1421). W podziale dóbr po śmierci ojca (zm. 1426) wziął dobra ojczyste ze Skępem w ziemi dobrzyńskiej, pozostawiając młodszemu bratu Janowi posiadłości macierzyste (klucz kościelecki) na Kujawach. 4 IV 1445 lokował w Skępem miasto, w tym czasie ufundował również tamtejszy kościół parafialny. Dość szybko wszedł do kujawskiej hierarchii urzędniczej. 10 VI 1430 wystąpił jako chorąży inowr. wśród asesorów roków królewskich sprawowanych w Inowrocławiu. Z takim tytułem pojawił się także w testacji dokumentu wystawionego 6 IV 1432 w Strzelnic przez swego współrodowca Andrzeja z Lubina, podkomorzego dobrzyńskiego i podskarbiego koronnego, będącego wówczas także starostą kruszwickim. Na początku stycznia 1433 przebywał u boku króla Władysława Jagiełły w Krakowie. Był świadkiem układu zawartego przez króla z wielkim księciem litewskim Zygmuntem Kiejstutowiczem (3 stycznia) i znalazł się w testacji przywileju krakowskiego króla (9 stycznia). Na jednym z oryginałów układu Jagiełły z Zygmuntem i w oryginale przywileju krakowskiego, Kościelecki został mylnie określony jako chorąży bydgoski (był nim wówczas Mikołaj ze Ślesina).

 Znalazł się również w testacji kolejnego układu Jagiełły z Zygmuntem, zawartego 27 II 1434 w Nowym Mieście Korczynie. Tu wszakże został omyłkowo określony tytulaturą brzeską. Już po śmierci Jagiełły jako jedyny chorąży koronny świadkował na dokumencie Władysława III, wystawionym 25 VII 1434 w Krakowie, w którym młody monarcha zagwarantował, że po dojściu do pełnoletniości potwierdzi przywileje Królestwa. 16 XII 1434 w Pakości Kościelecki był świadkiem podziału majątkowego Łabiskich dokonanego przed starostą generalnym Wielkopolski. Stamtąd udał się do Brześcia Kuj. na zakończone niepowodzeniem rokowania pokojowe z Krzyżakami. 14 X 1435 w Krakowie, obok innych doradców, opiekunów i wysłanników ziem, został wymieniony jako komisarz kontrolujący działalność mennicy krakowskiej. Jako przedstawiciel strony polskiej był jednym z negocjatorów pokoju z Krzyżakami zawartego w Brześciu 31 XII 1435. Przywiesił również swą pieczęć pod dokumentem strony polskiej traktatu, ratyfikowanego na zjeździe w Sieradzu 4 III 1436. Śmierć Jagiełły, mimo znacznego zaangażowania Kościeleckiego w sprawy kraju, poważnie zastopowała jego karierę urzędniczą. Najwyraźniej zabrakło monarchy, który pamiętał zasługi ojca Kościeleckiego, będącego, obok wojewody brzeskiego Macieja z Łabiszyna h. Laska, chyba najbliższym współpracownikiem tego władcy wywodzącym się spośród przedstawicieli kujawskiej elity. Kościelecki wystąpił jeszcze jako świadek wystawionego na zjeździe piotrkowskim dokumentu Władysława III potwierdzającego przywileje Królestwa (16 XII 1438). Po tej dacie zajął się bliżej swoimi dobrami, o czym świadczy lokacja miasta w Skępem w 1445. Możliwość szybkiej kariery otworzyła się dla niego dopiero po koronacji Kazimierza Jagiellończyka i zainicjowaniu przezeń nowej polityki wobec państwa zakonnego, zmierzającej do inkorporacji Prus. Kościelecki wspólnie z bratem i Mikołajem Szarlejskim aktywnie popierali dążenia Kazimierza, stając się czołowymi przedstawicielami królewskiego stronnictwa na Kujawach. Zaowocowało to dla Kościeleckiego szybkimi awansami urzędniczymi. Jeszcze 24 IX 1449 jako arbiter rozwiązujący spór majątkowy Pakoskich przed sądem ziemskim w Gnieźnie został określony jako chorąży inowrocławski. Na zjeździe piotrkowskim (17 XII 1449) został wysłany przez króla wspólnie z Szarlejskim na zakonne Pomorze w celu kontroli tamtejszych dóbr biskupstwa. W wystawionym tego dnia królewskim glejcie określono go jako kasztelana bydgoskiego (nominację otrzymał zapewne na zjeździe). 26 V 1450 jako jeden z pięciu posłów koronnych przyjął w Brodnicy przysięgę nowego mistrza zakonu krzyżackiego Ludwika von Erlichshausen, że ten będzie przestrzegał postanowień pokoju brzeskiego (w źródle odnotowującym ten fakt pomyłkowo nazwany został Janem). Po awansie Mikołaja Szarlejskiego (przed 25 III 1452) na województwo brzeskie otrzymał jego dotychczasowy urząd, kasztelanię inowrocławską. Z odnośną tytulaturą po raz pierwszy wystąpił 29 VII 1452 w Nieszawie, gdzie, jako jeden z sędziów sądu królewskiego, rozstrzygał konflikt majątkowy wdowy i potomków kasztelana rypińskiego Jakuba ze Strzyg h. Świnka. Kościelecki wystąpił wtedy z przydomkiem posesjonatywnym ,,z Płonkowa" (wieś tę musiał przed tą datą nabyć). Z kasztelanii rychło przeszedł na województwo inowrocławskie, na którym notuje go źródło z 31 I 1454. Przed 21 VII 1453 otrzymał również starostwo dobrzyńskie. Tuż przed wybuchem powstania w Prusach przebywał na terenie swojego starostwa, do czego zobowiązał go król wobec narastającego napięcia w państwie zakonnym. O przygotowaniach wojennych Kościeleckiego, już po wybuchu walk, świadczy również pożyczka, jaką zaciągnął wspólnie z bratem 24 II 1454 w Brześciu od tamtejszego Żyda Kuszla. Na początku marca 1454 prowadził rozmowy z wysłannikiem wielkiego mistrza, wójtem lipienieckim Jerzym von Egiofstein. Po inkorporacji Prus towarzyszył królowi w jego pierwszych posunięciach na przyłączonych terenach. W połowie czerwca wraz z kasztelanem kaliskim Piotrem Skórą z Gaju miał udać się na rozmowy z wielkim mistrzem, które jednak nie doszły do skutku. 24 VI 1454 był świadkiem dokumentu, którym król zagwarantował, że zamki pruskie oddane tymczasowo dowódcom pochodzącym z Królestwa, po zakończeniu wojny będą obsadzane wyłącznie pruskimi terrigenami (tj. szlachtą miejscową, osiadłą w Prusach). Brak informacji źródłowych o działalności Kościeleckiego w miesiącach letnich 1454. Po klęsce Chojnickiej radził 3 X 1454 w Brześciu Kuj. nad dalszym przebiegiem wojny. W grudniu i styczniu brał udział w nieudanej wyprawie do ziemi chełmińskiej i oblężeniu Łasina. 12 XII 1454 świadkował na wystawionym w obozie pod Radzyniem przywileju monarszym dla ziemi przemyskiej i sanockiej. W czerwcu 1455 uczestniczył w zjeździe piotrkowskim, gdzie znalazł się w testacji ogólnego potwierdzenia przywilejów Królestwa. Od 18 VII 1454 brał udział w zakończonych niepowodzeniem nowskich rokowaniach z zaciężnymi krzyżackimi w sprawie wydania Malborka, Sztumu, Tczewa i Gniewa. We wrześniu przebywał u boku króla w Toruniu, gdzie wraz z innymi dostojnikami poręczył arcybiskupowi gnieźnieńskiemu, że monarcha odda uzyskane na potrzeby wojenne z kościołów jego diecezji kosztowności lub udzieli za nie rekompensaty finansowej. W 1456 w Toruniu uczestniczył w kolejnych rokowaniach z zaciężnymi krzyżackimi. Po śmierci Mikołaja Szarlejskiego, która nastąpiła po 27 III 1457, uzyskał urząd wojewody brzeskiego. Jeszcze 20 IX 1457 w Łęczycy na liście świadków dokumentu królewskiego określono go jako wojewodę inowrocławskiego, z tytulaturą brzeską po raz pierwszy wystąpił 3 XII 1457. Dwa dni później na zjeździe piotrkowskim uzyskał od króla starostwo brodnickie. Uczestniczył również w zjeździe piotrkowskim z kwietnia 1458, gdzie był świadkiem przywileju króla dla Przemyśla. Późnym latem tego roku brał udział w wyprawie pospolitego ruszenia pod Malbork. Przygotował i potwierdził swą pieczęcią rozejm zawarty 12 X 1458 w Prabutach. Wszedł w skład polskiej delegacji, która miała uczestniczyć w niedoszłych do skutku rozmowach pokojowych z Krzyżakami w marcu 1459 w Chełmnie. Starostwa brodnickiego nie utrzymał, ponieważ 11 XI 1461 Krzyżacy opanowali miasto i przedzamczc Brodnicy, a po 5 III 1462 skapitulowała natomiast załoga zamku. Odbyło się to pod nieobecność Kościeleckiego, który w styczniu 1462 przebywał w otoczeniu króla w Krakowie, gdzie był świadkiem monarszego nadania dla Koniecpolskich (12 I 1462), poręczył również za brata przed sądem królewskim (25 stycznia 1462). 20 kwietnia tego roku bawił z królem w Brześciu Kuj., gdzie świadkował na przywileju dla inkorporowanej wówczas ziemi bełskiej. W listopadzie 1462 brał udział w zjeździe piotrkowskim, w trakcie którego uczestniczył w sądzie pozbawiającym warszawską linię Piastów mazowieckich prawa do ziemi rawskiej i gostynińskiej (15 listopada). Był również świadkiem kilku dokumentów monarszych tam wystawionych. Zapewne napięta sytuacja w kraju związana z włączeniem w skład Królestwa części terytoriów należących do wygasłej linii książąt płockich była powodem zaniedbania przez Kościeleckiego obrony Brodnicy i jej utraty na rzecz Krzyżaków. Nie można wykluczać, że brał on aktywniejszy niż wynikałoby to ze źródeł udział w tych wydarzeniach, co wynikało z faktu bliskich jego związków z ziemią dobrzyńską, bezpośrednio sąsiadującą przecież z księstwem płockim. W polityce mazowieckiej Kazimierza uczestniczył zresztą również później, u króla jesienią 1465 w Wielkopolsce, kiedy to zaspokojono przedstawicielki Piastów płockich, księżnej oleśnickiej (żony Konrada Czarnego, córki księcia płockiego Siemowita V), poprzez 20 tyś. florenów. Kościelecki znalazł się wówczas w składzie sądu Królestwa, którym Małgorzata dokonała rezygnacji ze swych pretensji do (Poznań, 29 X 1465). Kościelecki był uczestnikiem kolejnych prób zakończenia wojny z Krzyżakami na forum dyplomatycznym (w Brześciu Kuj. w maju 1463 i w Toruniu latem 1464). Na początku marca 1465 negocjował w Brześciu i Włocławku, wspólnie z biskupem włocławskim Jakubem z Sienna z nieopłaconym zaciężnym Mikeszem Czerwonką. Brał również udział w rokowaniach toruńskich, które doprowadziły do zawarcia pokoju 19 X 1466. Przywiesił swą pieczęć pod dokumentem traktatowym. Po wojnie trzynastoletniej aktywność polityczna Kościeleckiego nieco osłabła. Zajął się głównie swoim starostwem i sprawami majątkowymi. Uczestniczył jednak regularnie w zjazdach piotrkowskich i w niektórych zjazdach króla ze stanami pruskimi w Toruniu i Malborku (1472, 1474, 1476). W 1469 przebywał w otoczeniu starosty generalnego Wielkopolski Piotra świdwy z Szamotuł. 11 kwietnia tego roku w wikp. Brzeziu był jednym z arbitrów, którzy rozwiązali spór Brudzewskich z dziedzicami Leszcz i Chylina, 22 kwietnia asystował natomiast staroście w jego czynnościach w Kaliszu, 15 III 1473 sprzedał Goślinę Kościelną i Boduszewo na wyderkaw za 600 florenów rajcy poznańskiemu Jerzemu Zetowi z Naramowic. 13 II 1475 przed starostą potwierdził rezygnację z rocznego czynszu (4 grzywny) z Gośliny Kościelnej i Boduszewa na rzecz poznańskich wikariuszy katedralnych. 9 VII 1478 w Poznaniu sprzedał ponownie te posiadłości na wyderkaw za 1000 florenów Jerzemu Zerowi. Po raz ostatni wystąpił 10 VII 1479, zmarłym określiło go źródło z 7 III 1480. Kościelecki był najprawdopodobniej dwukrotnie żonaty. Jego pierwszą żoną była zapewne nieznana z imienia córka Mikołaja z Dzierbic h. Szeliga. To najpewniej jako zastaw za jej posag K. trzymał w 1427 część Dzierbic. Małżeństwo to było jednak krótkotrwałe i nie pozostawiło potomstwa. Już w 1435 żoną Kościeleckiego była Dorota z Pniew h. Nałęcz, jedyna córka Mikołaja, wnuczka kasztelana radzimskiego Wincentego. Wniosła ona mężowi znaczne dobra wikp. połowę Pniew, Koninka, Zamorza, Gośliny Kościelnej i Boduszewa (w tych dwóch ostatnich dokupił w 1444 części należące dotychczas do Włodka z Donaborza, a należne żonie na mocy prawa bliższości). Posiadłości w Pniewach, Koninku i Zamorzu Dorota już 24 XI 1435 zamieniła za dodaniem 600 grzywien ze swoim stryjem Janem z Pniew na Sadług, Powałkowice i połowę Janiszewa wpow. brzeskim. Dorota żyła jeszcze w 1483, kiedy to prezentowała na plebana w Goślinie Jana Chełmskiego, Pisała się wówczas z Płonkowa, które stanowiło zapewne jej oprawę wdowią. Z małżeństwa z Dorotą pochodzili wszyscy znani źródłom potomkowie Kościeleckiego; podkomorzy dobrzyński Wincenty, bp chełmski i starosta inowr. Mikołaj, wojewoda
inowr. Jan oraz Barbara, żona Ścibora z Chocenia h. Ostoja (Mościc).

 

strona główna

         
 

Źródło: ks. Maciej Kuczyński, "Historia Kościelca w wypisach", Prymasowskie Wydawnictwo Gaudentinum, Kościelec 2009