KOŚCIÓŁ W KOŚCIELCU
W Kościelcu Kujawskim znajduje się jedna z najpiękniejszych i najstarszych świątyń. Wieś jest bardzo stara. W dokumencie z 1297 roku zapisano ją jako Lapidea Ecclesia. Kamienny Kościół i właśnie od kościoła – jednego z pierwszych wybudowanych na wsi nie z drewna, a kamienia i cegły, pochodzi nazwa wsi.
Sam kościół zbudowany został ok. 1200 roku przez możny ród Awdańców. Przebudowano go w połowie XV stulecia podwyższając m.in. mury prezbiterium wraz z jego zasklepieniem. Częściowo przemurowano wieżę. Zmian tych dokonano celowo, bowiem w 1488 roku kościół został podniesiony do godności kolegiaty. Zbudowany został z granitowych ciosów. Jest to jednonawowa budowla z półkolistą absydą i czworoboczną wieżą. Okna pochodzą z czasów romańskich. Natomiast z doby gotyku, to jest późniejszej przebudowy, pochodzi sklepienie w prezbiterium. Tak więc kościół nosi elementy kilku stylów. Jest romański z elementami gotyckimi oraz dwoma dobudowanymi kaplicami – renesansową i neorenesansową.
Główny ołtarz oraz dwa boczne, bogato rzeźbione w drewnie są renesansowe i powstały około przełomu XVI i XVII wieku. W prezbiterium znajduje się późnogotyckie sklepienie gwiaździste z ok. 1488 roku, sklepienie gotyckie w nawie datuje się na 1894 rok. Dojście do wieży kościelnej z zewnątrz świątyni nie istnieje, wejście do niej jest tylko z wnętrza kościoła. Wszystkie dachy świątyni są siodłowe kryte dachówką, na kalenicy nawy znajduje się wieżyczka na sygnaturkę, o charakterze barokowym z latarnią o baniastym zwieńczeniu i kryta blachą.
Ołtarz główny jest renesansowy i nieco manierystyczny z drugiej ćwierci XVII wieku. Ozdobami jego są przepiękne figury św. św. Piotra i Pawła, Małgorzaty i Agnieszki i dwóch aniołów. W centrum znajduje się kopia obrazu Rafaela „Przemienienie Pańskie” przywieziona z Rzymu i wykonana przez Romana Postępskiego w 1857 roku. Ołtarze boczne znajdujące się przy belce tęczowej są barokowe z ok. połowy XVII wieku. W lewym – głowy Madonny z Dzieciątkiem w srebrnej sukience trybowanej barokowej z cechą miejską Torunia i literami JJ (być może pochodzi ona z pracowni Jakuba Jenny z Torunia), w zwieńczeniu tego ołtarza znajdują się rzeźby św. św. Grzegorza , biskupa Stanisława i anioła; w prawym – obraz przedstawiający św. św. Józefa w sukience metalowej noszącej cechy barokowe (przełom XVII i XIX w.), w zwieńczeniu figury św. św. Piotra, Jana Ewangelisty i anioła. W kruchcie znajduje się gotycki krucyfiks z XVI wieku. Ambona i chrzcielnica są renesansowe z XVII wieku.
Cennym zabytkiem sztuki jubilerskiej z XVIII wieku jest monstrancja barokowa z 1727 roku, trybowana ze sceną z Chrystusem i niewiernym Tomaszem.
Turyści przyjeżdżający do Kościelca podziwiać mogą ponadto kaplicę renesansową – zbudowaną w XVI wieku przez włoskiego architekta Jana Baptistę di Quadro, znanego w Polsce z przebudowy poznańskiego Ratusza w stylu włoskiego renesansu. Kaplicę tę ufundował Jan Kościelecki i tam został pochowany.
Wato wspomnieć, iż Kościeleccy byli właścicielami Kościelca w XVI wieku. W kaplicy tej uwagę przykuwa przepiękny nagrobek Janusza Kościeleckiego syna Jana, zbudowany w 1559 roku być może przez Jana Marię Padovana z Krakowa. Na ścianach tej kaplicy znajdują się portrety właścicieli wsi z XVIII i XIX wieku. Druga dobudowana kaplica jest XIX wieczna. Jest repliką kaplicy Kościeleckich. Wewnątrz znajduje się XVII wieczny barokowy ołtarz, drewniane epitafium z 1703 roku oraz portrety trumienne z XVIII, XIX i XX wieku.
Z Kościelcem, świątynią i szkołą związany jest ks. prymas kardynał Józef Glemp. Tutaj pobierał pierwsze nauki, w kościele 4 czerwca 1939 roku przystąpił do I komunii świętej, był ponadto ministrantem i nawet prezesem ministrantów. Chętnie ks. prymas przyjeżdża do „swojej” starej świątyni. Jest to dla niego miejsce sentymentalne, a dla nas jeden z najcenniejszych zabytków epoki w Polsce. Warto zatem coś o nim wiedzieć.
oprac. Jan Dankowski